गोरवा पाडवो म्हळ्यार राखण्यांचो आनी शेतकारांचो उत्सव. दिवाळी हो दीपउत्सव. फातोडेर नरकासुर लासुन घरा-घरांनी दिव्यांची आरास. लिकपिकी लायटी, आंगणात शेण सारोवन रांगोळी घालप आनी आकाशदिवे लावपाची पद्धत. दिवाळी, लक्ष्मी पुजन, भाऊबीज, पाडवो सगळीच मनयतात. खरी पाडव्याची मजा तशेच तांची प्रथा पळोवपाक गोंयच्या गावकिर्यीवाठारानी वचपाक जाय. ती मजा स्वता अणभवल्यार, खऱ्या अर्थान पाडवो मनयलो हाचे धादोसपण मनाक भोगतले.
गोरवा पाडवो म्हळ्यार राखण्यांचो आनी शेतकारांचो उत्सव. अशे म्हणटात की पयलींच्या काळार जे कोणागेर गोरवा चड आसताली, तांका चड गिरेस्त अशे मानताले. गावडे समाजातले लोक एखटाय येवन हो उत्सव मनयताले आनी आजुनय मनयतात.
गोंय म्हणटाच आमचे थेट नातें शेतां – भाटाकडेन वळटा आनी शेताली कामां करपाक शेतकाराक गोरवांचो आधार आनी ताच्या कश्टाची परतफेड करपाक हो उत्सव गांवानी व्हडा दबाज्यान मनयतात.
दर वर्सा लक्ष्मीपुजेच्या दुसऱ्या दिसा गोरवांचो पाडवो मनयतात. पाडव्याक, गोरवांक फक्त सुसेग दिवप. तांका कसलेच कश्टाचे काम करपाक दिवप ना. अशे म्हणटात की गोंयच्या शेतकाराचो आधार म्हळ्यार गोरवां आनी तांच्या कायम सांगाताची परत फेड करप म्हळ्यार गोरवाची पुजा करुन तांका ताचो मान दिवप हो भावर्थ.
गोंयच्या धेणल्याक शेणापासुन घराचो नकासो तयार करतात. पाडवो म्हणल्यार गोरवांची पुजा करप. पाडव्या दीस सकाळी फातोडेर उठून गोठो धुवन लिप करप, फुलां आनी आंब्याचे ताळे लावन तो सजोवप. दिवाळेक जशी आमी तेल , उटणे लावन न्हातात तशेच पाडव्याक गोरवांक तेल लावन न्हाण घालतात. न्हाल्या उपरांत गोरवांक हळद – पिजंर लावन ओवाळटा तांका फुलांनी सजयतात आनी तांच्या फाटीर रंगबिरंगी चित्रां काडटात.
पुजे उपरांत, गोरवांच्या गळ्याक दाट पोळे बांधपाचे शास्त्र. हे पोळे खास उकडे तांदुळ आनी उड्डाची दाळ घालुन करता.काय वेळान तें पोळे काडुन घरच्या लोकांक तशेच शेजार्यांक वाटतात.
सत्तरी तालुक्यातल्या होंडा गावांतलो गांवकार ,सतु गांवकार म्हणटा की थंय धेणलो नाचयनात पुण शेणापासुन घराचो नकासो तयार करता. तातुन वेग-वेगळ्यो कुडी आनी गोठोय तयार करतात.काट्ट्यांक वीर तोपुन गोरवां करुन गोठ्यांत दवरतात. तणाचो राखणो करुन गोठ्यांत बसयतात आनी बावलेक साडी नेसोवन रांदचेकुडांत रांधता ती दाखयता. ही बावली शेणापासुन तयार करता आनी तीका लुगटान सजयता.
ह्या चित्रांत सांगपाचो हेतु म्हळ्यार राखणो वा गवळी (गवळी म्हळ्यार राखणो) गोरवांक राखता आनी गवळण रांदचीकुडांत जेवण रांधता. वर्सप्रमाणे गोरवांची आनी राखण्याची राखण म्हण तिनकात्रेर हो गोठो मोडुन एकुच शेणाचो थापो करुन गवळण आनी राखण्याक एकठ्याय बसोवन दिवली वा पणटी पेटयता. मुखार गांवचे गांवकार अशेय म्हणटात की दर वर्सा राखण्याक नाल्ल, तांदुळ, आनी कपडो घालुन ताचो भौवमान करपाची पद्धत. सांजेवेळार दिवली वा पणटी पेटोवन वर्साच्या रक्षणाची बघावळ करतात.
कुळ्या, मोल्या गावाचो सदस्य बाब उमेश नायक ते आपल्या गावच्या पाडव्या बद्दल म्हणटा की ते तुळशी मुखार शेणापासुन घराची आकृती रचुन वेग-वेगळ्यो कुडी तयार करतात. तातुन गोटोय आसता. काट्ट्यांक वीर तोपुन तांची गोरवां करुन गोठ्यान दवरता. भातोण्यचो राखणो तयार करता. “भातोणे ” म्हळ्यार भाताचे तण. राखणो गोरवांची राखण करता. दनपारच्या वेळार तांका जेवणाचे पान दाखयता.पान दाखोवप म्हळ्यार शिवराक जेवणाचो नेवेद्य दाखोवप हाचेर बंधन ना, तर भाजलेले नुस्ते वा नुस्त्यांचे हेर जीनस धव्या कपड्याक बांधुन ताची पोटली त्या गोठ्यामुखार दवरतात जीका “भुती” अशे म्हणटा.
जसो धेणलो नाचत दारांत पावलो तसो ताका गंद – फुल करुन नाल्ल तांदळाची पोड दिवपाची पद्धत. धेणलो नाचत – गाजत परत वतना जेवणाची भुती घेवन चालीक लागता. “भुती” म्हळ्यार जेवणाची बांधलेली पोटली घेवन चलत रावता. धेणल्या बरोबर आयल्ले वांगडी गोठ्यातली गोरवां म्हळ्यार काट्ट्यापासुन तयार केल्ली गोरवां काडटा , भातोण्याचो राखणो काडुन घरार मारता आनी धेणलो घेवन वचपी मनश्याच्या फाटीर काट्टी मारता. अशी तांची पद्धत.
मुखार उमेश बाब अशेय म्हणटा की “हाली अशेय जाला की आदले जाणटे गेले, भुरगे धेणलो नाचता खरें पुण ते “तळी” वा “भुती” व्हरपाचे भानगडीक पडना. (“तळी” म्हळ्यार नाल्ल आनी तांदळांची पोड) म्हण आता धेंणल्याक फक्त पैशे दिता.
कांय कडेन फक्त तुळशीच्या सभोवतणी काट्टी मांडटात आनी मदी श्री कृष्ण देवाची मुर्ती दवरतात.हे सगळे आमंका गोंयच्या गावकिर्यीवाठारानी पळोवपाक मेळटात आनी एक गजाल म्हळ्यार पाडव्याक गावा-गावानी धेडलो नाचोवपाची प्रथा. कुळ्या, अंत्रुज म्हालातल्या प्रियोळ गावांत, तिवर्यां एक लाकडाचो देवारो घेवन तांतुन श्री कृष्णाची मूर्ती बसोवन गांवचो मुखेली आनी गांवचे लोक, प्रत्येक घरान हो धेणलो घेवन भोवता. कृष्णाचीच मुर्ती किद्याक घालप? असो प्रश्न अनेकदा पडटात. कृष्ण देव हे गोरवांचे राखणो, हे सगळयांकुच खबर आसा आनी त्याच कारणाक लागुन धेडल्यादीस कृष्णाची मुर्ती घेवन धेडलो नाचतात. धेडलो खळ्यांत पावताच धेडलो गावपाक लागता.
“दे धेडलो, धेणल्या पावस शेणलो धेणल्या आई म्हातारी शेळे उन खाताली आमचो धेडलो गेलो वांगडी केेळ्याचो साली खावन पोट रगडी दिता जाल्यार दिगे मामये रोगडो घुवणायता आटोबर तांदुळ १ नाल …… दे धेणलो धेणल्या पावस शेणलो…… धेंणलो येता म्हळ्यार पावस सोपता असो ह्या पदातल्या पयल्या ओळीचो अर्थ. असो अर्थ आसलो तरी दिवाळेक पावस पडटाच. धेंडलो जसो दारांत पावता , घरची सवायशिण जाणे धेणलो धरला ताचे उदकांत पाय धुवन धेडल्याक हळद पिंजर ओवाळुन पुजा करता. देवाक तांदुळ, गोड, नाल्लाची पोड दितात. सांजेच्यावेळार घरची सवायशिण गोडशे करुन सगळ्यांक वाडटात.
तशेच मुखार कंभारजुवे गांवातलो धेणलो, ह्या गांवांत धेंणलो नाचोवपाची पद्धत समान आसली तरी धेंणल्याचे घुमटेक रथाचो आकार तांतुन चांदीची कृष्णाची मुर्ती बसोवन, रथाक गुडयो लायता आनी हुनमान मुर्ती रथार बसोवन धेंणलो घराघरांनी नाचयत भोवता. धेंणलो भोवतना प्रत्येक घरान देवाक दिल्ल्यो पोडी म्हणल्यार तांदुळ, गोड नाल्ल ही सगळी सामाग्री एकेचकडेन एखटायता.
एखटायक केल्ली ही सगळी सामाग्री दोंगरार व्हरुन, थंय चुल घालुन एका तोपान गोडशे करुन सगळ्यांक वाटतात. कृष्णाचो प्रसाद म्हण खावपाक दोंगरार लोक मुद्दाम जमतात. दोंगरार गोडशे रांदपाफाटलो हेतु असो की पयली राखणे गोरवांक चरोवंक दोंगरार व्हरताले थंयच ते किदेय शिजोवन खाताले त्याच कारणांक लागुन दोंगरार गोडशे रांधपाची पद्धत. असो हो गोंयच्या वाठारातलो गोरवांचो पाडवो जो वेग-वेगळ्यो रीती-पद्धतिन मनयतात.
अतिशा सुर्लीकार✍️
