सातव्या शेंकड्याच्या अदमासाक जल्माक आयिल्ली देवनागरी लिपी आयज संस्कृत, कोंकणी, मराठी, हिन्दी, डोगरी, बोडो, नेपाली, मैथिली हे सारकेल्ल्यो भारतीय आनी दक्षीण आशियाई भाशा बरोवंक वापरतात. भारतांतले प्राचीन भाशे सयत आधुनीक भाशा बरोवंक देवनागरी लिपयेचो वापर करतात. देवनागरी लिपयेचो इतिहास पळयलो जाल्यार ब्राह्मी लिपयेंतल्यान हे लिपयेचो जल्म जालो अशें मानतात. आर्य लोकांनी ही लिपी भारतांत हाडली अशेंय मानतात. सुरवातेक नागरी लिपयेचो वापर जातालो. ते उपरांत देवनागरी लिपी जल्माक आयली आनी संस्कृत हे भाशेक लागून देवनागरी लिपी चड प्रचलीत जाली.
देवनागरी हें उतर कशें घडलें हाचे विशीं जायतीं मतां मेळटात. हे लिपयेचो वापर गुजरातांतले नागर ब्राह्मण करताले म्हणून ताका ‘नागरी’ अशें म्हणटाले. संस्कृत भाशाय हे लिपयेचो वापर करूंक लागली. संस्कृत ही देवाची भाशा म्हणल्यार देवभाशा अशें मानतात. ते खातीर, ताका ‘देवनागरी’ अशें म्हणपाक लागले अशें एक मत मेळटा. हे लिपयेचो प्रचार नगरांनी चड जावंक लागलो आनी नगरांची लिपी आशिल्ल्यान तिका ‘नागरी लिपी’ अशें म्हणटाले अशेंय कांय जाणांचें मत आसा. अभ्यासक आर. श्याम शास्त्री हांच्या मता प्रमाणें, भारतांत पयलीं देवतांच्या मुर्त्यांची पुजा जायनासली, तांच्या सांकेतीक चिन्नांक पुजताले. हे सांकेतीक चिन्न विंगड विंगड त्रिकोण यंत्रांनी अंकीत करताले. ह्या यंत्रांक ‘देवनगर’ अशें म्हणटालें आनी तांचे भितर अंकीत चिन्नांक ‘देवनागर’ अशें म्हणटाले. हातूंतल्यान देवनागरी शब्द घडला. देवनागरी म्हणल्यार संस्कृत, हिन्दी आनी हेर कांय भारतीय भाशा बरोवंक वापरतात तीं अक्षरां असो अर्थ ऑक्सफर्ड शब्दकोशांत मेळटा.
देवनागरी लिपयेंतल्या अक्षरांची विभागणी स्वर आनी व्यंजन अशी केल्या. व्यंजन आनी स्वर एकी कडेन येतकच अक्षर घडटा आनी वेग-वेगळीं अक्षरां एकठांय येवन शब्द घडटा. देवनागरी लिपी वापरपी भाशा सगलीं अक्षरां दावे वटेंतल्यान उजवे वटेन बरयतात. हे लिपयेंतले वर्ण उबे, आडवे, गोलाकार, वक्र आनी तिरपे अश्या रेशा-खंडांनी आसात. हे लिपयेंतल्या अक्षरांची क्रम-वेवस्था तांच्या उच्चारा प्रमाणें विज्ञानीक रितीन केल्या. ध्वनी तशेंच अल्पप्राण-म्हाप्राण, अनुनासीक हाच्या आदाराचेर अक्षरांची मांडणी केल्या. उच्चारतना कसलीच आडखळ जायनासतना भायर सरतात त्या अक्षरांक स्वर म्हणटात. व्यंजनांचो क्रम कंठांतल्यान सुरू जाता आनी ओंठ, दांता मेरेन पावता. देवनागरी लिपयेंत मुळावे अशे एकूण 14 स्वर आनी 33 व्यंजनां आसात. अनुस्वार, अर्दचंद्र, मात्रा, कानो, र्हस्व इकार वा उकार आनी दीर्घ ईकार वा ऊकार, रफार ही उतरावळ देवनागरी लिपयेक जोडिल्ली आसा.
देवनागरी लिपी ही एकाद्री भाशा बरोवपाचें म्हत्वाचें माध्यम थारता. आपल्यो भावना व्यक्त करूंक आमी भाशा उलोवपाक वापरतात. पूण भाशा लिखीत स्वरुपांत मांडूंक जाय जाल्यार लिपयेचो आदार घेवपाचो पडटा. जगांतले खंयचेय भाशेचो उच्चार स्पश्ट रितीन बरोवंक जाय जाल्यार देवनागरी लिपयेचो वापर करूं येता. देवनागरी लिपी ही भारतांतल्या कितल्याश्याच भाशांची निजाची अशी लिपी थारल्या. तशेंच सांस्कृताय, इतिहासीक नदरेनूय देवनागरी लिपयेक म्हत्व आसा. संस्कृत भाशेची देख घेतली जाल्यार रामायण, महाभारत हीं महाकाव्यां, तशेंच वेद, पुराण, उपनिषद धरून जायते धर्मीक ग्रंथ हेच भाशेंत बरयल्ले मेळटात. हिन्दी भाशाय बरोवपा खातीर देवनागरी लिपी वापरता. भारताच्या संविधानान देवनागरी लिपयेंतली हिन्दी ही केंद्र सरकाराची राजभाशा म्हणून मानून घेतला. पूण अंकां खातीर आंतरराष्ट्रीय रुपांतले अंक वापरतात.
कोंकणीचे बाबतींत, कोंकणीचे म्हापुरूस शणै गोंयबाब हांणी कथा, निबंध, नाटक, व्याकरण ह्या विशयांचेर आपलीं पुस्तकां देवनागरी लिपयेंतल्यान प्रकाशीत केल्यांत. गोंयांत आतां देवनागरी सयत रोमी, कन्नड अश्या लिपयांनी साहित्य रचिल्लें मेळटा. कर्नाटकांतल्या मंगळूर भागांत जायतीं कोंकणी पुस्तकां कन्नड लिपयेंत प्रकाशीत जाल्यांत. जाल्यार गोंयांत देवनागरी सयत रोमी कोंकणींतलीं पुस्तकां प्रकाशीत जातात. केरळांतल्या कोची भागांत आदीं मलयाळम लिपयेंत साहित्य प्रकाशीत जातालें पूण आतां तांणी देवनागरी लिपी वापरून कोंकणी साहित्य रचपाक सुरवात केल्या. गोंयच्या राजभाशा अधिनेमा प्रमाणें, देवनागरी लिपयेंतली कोंकणी ही गोंयची राजभाशा थारल्या. तशेंच, साहित्य अकादेमीन एक भाशा, एक लिपी हो मंत्र आपणायला आनी तोच मंत्र 1939 वर्सा स्थापन जाल्ले अखील भारतीय कोंकणी परिशदेचो आसा. गोंयच्या शिक्षणांत लेगीत देवनागरी लिपयेंत कोंकणी पुस्तकां प्रकाशीत जाल्यांत आनी तेच लिपयेंतल्यान कोंकणी विशय शिकयतात. हाका लागून, कोंकणीच्या संदर्भांत लिपयेक इतिहासीक आनी सांस्कृतीक म्हत्व येता.
देवनागरी लिपयेचो भारतांत तशेंच दक्षीण आशियाई देशांनी जावपी मोट्या प्रमाणांतलो वापर मतींत घेवन तंत्रगिन्यानाच्या मळार हे लिपयेचो आसपाव ल्हव ल्हव करून जावपाक लागलो. टॅलिप्रिण्टर, टंकलेखन, कम्प्युटर धरून मोबायलाचेर देवनागरी लिपयेचो आसपाव आयज जाला. आनी तंत्रगिन्यानाच्या मळार दिसान दीस प्रगती जायत आसा आनी नव्या गजालींचो आविश्कार करून देवनागरी लिपी वापरपी भाशिकां खातीर नवीं तंत्रां मेळपाक लागल्यांत.
🖋️
स्नेहा सबनीस
कोंकणी कार्यकर्ता आनी अनुवादक
sneha9189@gmail.com
