देवनागरी टंकलेखनाचीं साधनां – गरज आनी म्हत्व

तंत्रगिन्यानाच्या मळार जाल्ल्या विकासाचो फायदो विज्ञान, शिक्षण, शेती हाचे सयत भाशेच्या मळार मोट्या प्रमाणांत जाता. भाशेची उदरगत करूंक तशेंच ताचो खोलायेन अभ्यास करूंक तंत्रगिन्यानाचो वापर जाता. भाशा शिकपाक तंत्रगिन्यानान कितलींशींच साधनां तयार केल्यांत. तशेंच अणकार, शब्दकोश सारकेल्लीं ऑनलायन साधनां उपलब्ध आसात. हें सगळें जावंक देवनागरी टंकलेखन करपाक मेळप ही मुळावी गरज. आमचे जिणेंत संगणक येवचे पयलीं, टायपरायटराचेर टायपिंग जातालें. पूण टायपरायटराचेर देवनागरी टायपिंग करप शक्य नासलें. टायपरायटराचेर मर्यादीत देवनागरी टायपिंग कुरू (keys) आशिल्ल्यान तशेंच देवनागरी टंकलेखना खातीर विशेश किबोर्ड लेआवट लागिल्ल्यान, टायपरायटर भारतांतल्या साबार प्रादेशीक भाशां खातीर वापरूंक मेळनासलो. ते खातीर, देवनागरी टंकलेखन करूंक मेळचें हे नदरेंतल्यान संगणकाची खूब म्हत्वाची भुमिका आसा. 

1950-1960च्या दरम्यान संगणक भारतांत पावलो. 1980-1990च्या सुमाराक संगणक सामान्य लोकांच्या हातांत पडलो. उपरांतच्या काळांत संगणक शिक्षणाचो म्हत्वाचो भाग जालो. ह्या संगणकांचेर इंग्लीश भाशेंतल्यान टंकलेखन करूंक मेळटालें. कारण ताचेर लॅटीन (लातीं) लिपयेचो आसपाव आशिल्लो. म्हणटकच, भारतांतल्यो हिन्दी, कोंकणी, संस्कृत, मराठी ह्यो देवनागरी लिपयेंतल्यो भाशा तशेंच कन्नड, बंगाली ह्या लिपयांनी टंकलेखन करप शक्य नासलें. सुरवातीच्या काळांत, साबार प्रोपरायटरी आनी एन्कोडिंग प्रणाली वापरून संगणकाचेर देवनागरी टंकलेखन जातालें. पूण ताकाय कांय मर्यादा आशिल्ल्यो तशेंच कम्पॅटिबिलिटीची आडखळ जाताली.

देवनागरी लिपी ही साबार एन्कोडिंग स्किमींक सपोर्ट करपी लिपी. कृती देव आनी मायक्रोसॉफ्ट इण्डीक हे कांय प्रोपरायटरी एन्कोडिंग युनिकोडाचे पयलीं वापरताले. मायक्रोसॉफ्ट हे कम्पनीन मायक्रोसॉफ्ट इण्डीक प्रणाली तयार केल्ली. पूण मायक्रोसॉफ्ट इण्डीक एन्कोडिंग वापरपी संगणकाचेर कृती देव प्रणाली वापरून टायप केल्लो मजकूर दिसनाशिल्लो. तो मजकूर दिसूंक ताचेर योग्य फॉण्ट इन्स्टॉल करचो पडटालो. ते खातीर, दर फावटी दुसर्‍या फॉण्टाचेर निंबून रावचे पडटाले. तरी पूण तातूंत बदल करूंक मेळनासलो. आय.एस.सी.आय.आय. म्हणल्यार इण्डियन स्क्रिप्ट कोड फॉर इन्फॉर्मेशन इण्टरचेन्ज हाचोय वापर देवनागरी सयत हेर भारतीय भाशांतल्या लिपयांनी टंकलेखन करूंक जातालो. 1980-1990च्या सुमाराक भारत सरकारान ही प्रणाली विकसीत केल्ली. पूण युनिकोडा वरी जागतीक पांवड्यार हे प्रणालीचो वापर जायनासलो आनी ती जागतीक मानकाक (global standards) कम्पॅटेबल नासली.

1991 वर्सा युनिकोड कोन्सोर्टियमाची स्थापना जाली आनी सगळ्या संगणकांचेर युनिकोड ही प्रणाली पावली. सगळ्या भाशां खातीर आनी सगळ्या मंचांचेर कम्पॅटिबिलिटीची आडखळ पयस करपी अशी जागतीक पांवड्या वयली टॅक्स्ट एन्कोडिंग प्रणाली तयार जाली. युनिकोडाचो फायदो भारतीय भाशांक जालो. देवनागरी धरून हेर लिपयांतल्यो भारतीय भाशा एका संगणकाचेर टायप करून तशाचो तसो मजकूर दुसर्‍या संगणकाचेर सोंपेपणान मेळूंक लागलो, फॉण्टाची आडखळ जायनासतना.

संगणकाक भाशा येना. संगणक आंकड्या वरवीं चलता. युनिकोड स्टॅण्डर्ड ही प्रणाली, कॅरॅक्टर सॅटाचें प्रतिनिधित्व करपी आंकडे वापरता. ब्रिटानिका ह्या विश्वकोशा प्रमाणें, युनिकोड म्हणल्यार आंतरराष्ट्रीय कॅरॅक्टर-एन्कोडिंग प्रणाली जी आधुनीक आनी अभिजात जगांतल्या विभिन्न भाशांतल्या लिखीत मजकुरांक इलॅक्ट्रॉनीक इण्टरचेन्ज, प्रॉसॅसिंग आनी तो दाखोवंक सपोर्ट करूंक डिजायन केला. (Unicode, international character-encoding system designed to support the electronic interchange, processing, and display of the written texts of the diverse languages of the modern and classical world). युनिकोड स्टॅण्डर्ड युनिफॉर्म एन्कोडिंग स्किमीचो वापर करता. ताकाच लागून, फॉण्ट बदलनासतना वा मजकुरांत बदल जायनासतना, तो तशाचो तसो सगळ्या संगणकांचेर मेळूंक लागलो. हो युनिकोड विण्डोज आनी ओ.एस. ऑपरेटिंग सिस्टम आशिल्ल्या संगणकांचेर चलता.

युनिकोड कॉनसोर्टियम ही बिगर सरकारी संस्था युनिकोडाचें काम सांबाळटा. नवी नवी आवृत्ती काडप आनी नव्यो भाशा संगणकाचेर जोडपा खातीर ही संस्था वावुरता. ह्या कॉनसोर्टियमांत साबार देशांतल्यो मोट्यो कम्पन्यो आनी सरकारी यंत्रणा वांगडी आसात. 2024 वर्साचे युनिकोड 16.0 आवृत्तेंत, 168 लिपयो आसपावीत आसात.

युनिकोडांतले फॉण्ट इन्स्क्रिप्ट किबोर्डाक सपोर्ट करतात. इन्स्क्रिप्ट किबोर्ड वापरून देवनागरी सयत कन्नड, बंगाली अश्या हेर लिपयांनी लेगीत टंकलेखन करूं येता. बराह ह्या सॉफ्टवॅराचेर लेगीत इन्स्क्रिप्ट किबोर्ड वापरूंक मेळटा. भारतीय भाशां खातीर भारत सरकारान हो किबोर्ड तयार केला.

टंकलेखना खातीर फोनॅटीक टायपिंग प्रणाली लेगीत विकसीत जाल्या. इंग्लीश भाशेंतल्या उच्चारा प्रमाणें भारतीय भाशेंतलें उतर टायप करतकच तें आपोआप देवनागरी जाता अशें टायपिंग प्रोग्राम संगणकांचेर मेळपाक लागल्यात. बराहा, मायक्रोसॉफ्ट इण्डीक लँग्वेज इन्पूट टूल, गुगल इन्पूट टूल ह्या साधनांचो वापर करून इंग्लीश उच्चारा प्रमाणें रोमी लिपयेंतलें उतर देवनागरी लिपयेंत जावपाक लागलें. देखीक, “namaste” म्हणून इंग्लीश भाशेंत वा रोमी लिपयेंत टायप केल्लें उतर आपोआप देवनागरींत “नमस्ते” अशें जाता. गुगल इन्पूट टूल ब्रावजरांत मेळटा. तो वेगळो इन्स्टॉल करचो पडना. तशेंच क्रोम एक्स्टॅन्शन वा विण्डोजचेर ॲप डावनलोड करूं येता.

गुगल इन्पूट टूल वापरून टायप करतना कोंकणी भाशिकांक एक आडखळ जाता. कोंकणी भाशेचो आसपाव गुगल इन्पूट टुलाचेर अजून जावंक ना. ते खातीर, मराठी वा हिन्दी ह्या भाशांचो आदार घेवन लिप्यांतर करचें पडटा. मराठी वा हिन्दी भाशेचो वापर करून कोंकणींतलीं कितलींशींच उतरां टायप करतना आडखळ जाता. खास करून जोडाक्षरां टायप करतना, तीं सारकीं येनात. तशेंच मराठी भाशा निवडून कोंकणी उतरां टायप करतना संगणक मराठी भाशेंतलीं उतरां पयलीं सुचयता. कोंकणी उतर फोडून टायप करून ही आडखळ पयस करूं येता पूण तातूंत खूब वेळ वता.

गुगल इण्डीक किबोर्ड आनी मायक्रोसॉफ्ट इण्डीक लँग्वेज इन्पूट टूल सुरू जाल्ल्याक सावन देवनागरी टंकलेखनाची प्रक्रिया आनीक सोंपी जाल्या. ह्या टुलांचो वापर करून फोनॅटीक पद्धत म्हणल्यार उच्चारा प्रमाणें टायप करूं येता. तशेंच गुगल इण्डीक किबोर्डाक लागून स्मार्टफोनांचेर लेगीत देवनागरी टंकलेखन करूं येता. मोबायलाचेर टायप केल्लो मजकूर संगणकाचेर घाल्यार, ताचो फॉण्ट बदलनासतना तो वाचूं येता. तशेंच संगणका वयलो मजकूर मोबायलाचेर घालून वाचूंक मेळटा आनी तातूंत बदलूय करूंक मेळटा.

बराह हो भारतीय भाशांनी कम्प्युटराचेर टायप करपा खातीर तयार केल्लो भारतीय वर्ड प्रॉसॅसर सॉफ्टवॅर. ‘बराह’ ह्या कन्नड उतराचो अर्थ कोंकणींत ‘बरोवप’ असो जाता. 1998 वर्सा हो सॉफ्टवॅर कन्नड भाशे खातीर तयार केल्लो. आतां गुजराती, कोंकणी, कन्नड, नेपाली, बंगाली, कन्नड, पंजाबी, संस्कृत, तमीळ अश्या साबार भाशांक बराह सॉफ्टवॅर सपोर्ट करता. पूण हो सॉफ्टवॅर संगणकाचेर डावनलोड करून इन्स्टॉल करचो पडटा. तशेंच ह्या सॉफ्टवॅराच्या सगळ्या फिचरांचो पुरायपणान वापर करूंक तो विकत घेवचो पडटा.

युनिकोडा भायर कांय बिगर युनिकोड टायपिंग टुल्स आसात. श्रीलिपी हो सगळ्यांत लोकप्रीय असो सॉफ्टवॅर. एडोब फोटोशॉप, कोरल ड्रॉ, इनडिजायन, पेजमेकर अश्या सॉफ्टवॅरांचेर श्रीलिपी सॉफ्टवॅर बरे तरेन चलता. आनी वेगळे वेगळे फॉण्ट पर्याय ह्या सॉफ्टवॅराचेर उपलब्ध आसात. ते खातीर, ह्या सॉफ्टवॅराचो वापर डिजायनिंग वा पुस्तक प्रकाशना खातीर वा पत्रकारितेच्या मळार सगळ्यांत चड जाता. हो सॉफ्टवॅर वापरूंक तो विकत घेवचो पडटा आनी आपल्या कम्प्युटराचेर तो इन्स्टॉल करचो पडटा. ह्या सॉफ्टवॅराचें मोल सुमार 10000 ते 12000 रुपया आसा. तशेंच एका वेळार एकाच संगणकाचेर ताचो वापर करूंक मेळटा. हो सॉफ्टवॅर दुसर्‍या संगणकाचेर वापरतले जाल्यार डाँगल त्या कम्प्युटराक लावन ताचेर हो सॉफ्टवॅर इन्स्टॉल करचो पडटा. पयलीं ह्या सॉफ्टवॅराचेर युनिकोड फॉण्ट चलनासले. पूण आतां हो सॉफ्टवॅर युनिकोड कम्पॅटिबल जाला. ह्या सॉफ्टवॅराचेर कांय भाशांक स्पॅल-चॅकर म्हणल्यार भाशेंतलें प्रमाणलेखन तपासपाची सुविधा आसा. पूण कोंकणी भाशे खातीर स्पॅल-चॅकर अजून तयार जावंक ना.

श्रीलिपी भायर लीप ऑफीस, अंकूर, वेदापॅड अशे हेर कांय बिगर युनिकोड सॉफ्टवॅर आसात. लीप ऑफीस हो भारतीय भाशां खातीरचो खास सॉफ्टवॅर. सी-डॅक हे केंद्र सरकाराचे संस्थेन मिथी डॉट कॉम हे संस्थेच्या जोड पालवान हो सॉफ्टवॅर तयार केला. ह्या सॉफ्टवॅराचो उपेग करून हिन्दी, गुजराती, मराठी, तमीळ ह्या भाशांनी टायपिंग करप शक्य आसा. टायपिंगा सयत ताचेर कांय भाशां खातीर स्पॅल-चॅकर, शब्दकोश अशी सुविधा उपलब्ध आसा. अंकूर हो आदीं बिगर युनिकोड सॉफ्टवॅर आशिल्लो. पूण आतां तो युनिकोड टायपिंगाक सपोर्ट करता. ह्या सॉफ्टवॅरांत विंगड विंगड भाशांचे किबोर्ड शिकपाचो पर्याय आसा. विशेश रुपान तयार केल्ले हे सॉफ्टवॅर विकत घेवन कम्प्युटराचेर इन्स्टॉल करचे पडटात आनी ताचो वापर एका संगणका पुरतो सिमीत उरता.

 देवनागरी टंकलेखनाची सुविधा उपलब्ध जाल्ल्यान भारतांतल्यो कितल्योश्योच भाशा सांबाळून दवरूंक आनी तांचो प्रसार करूंक मदत जाता. तशेंच संस्कृतायेचें दस्तावेजीकरण करूंक ताचें म्हत्वाचें योगदान आसा. टायपरायटर ते आतांचें डिजिटल यूग, तंत्रगिन्यानाच्या मळा वयलो हो प्रवास भाशां खातीर खूब म्हत्वाचो आसा. आपली भाशा वापरून आपले विचार व्यक्त करपाची आनी आपले विचार दुसर्‍या मेरेन पावोवपाची संद ह्या तंत्रगिन्यानाक लागून मेळटा. तंत्रगिन्यानाच्या मळार अजुनूय नवे नवे प्रयोग जायत आसात. स्पॅल चॅकर, वॉयस टू टॅक्स्ट आनी टॅक्स्ट टू वॉयस अशे टुल्स तयार करपाचें काम नेटान चालू आसा. तंत्रगिन्यानाच्या अश्या ह्या उपक्रमांक लागून भाशेचो विकास करूंक बळगें मेळटा.