सैम सुवाळो – आयतार श्रावणातलो

इंद्रधणुचो तोरण बांधून कुपां तरगां नाचयत वत-पावसाचो खेळ खेळयत पांचवी बहर फुलयत, सणां – परबांचो कुरपणो भरून उत्सवांचो परमळ फाकयत आयलो श्रावण म्हयनो. अदीमदी शिरशिरपी परत घोगेत परत वत दाखयत, कुंपानी लिपयत घडकेक घसघश्यानी दडक झडयत येवपी पावाशी खेळ श्रावण म्हयन्यांत रंगता.

पांचव्या साड्यार धर्तरी मात मुमुरखीच हासता.आंगापागांर वज्रकणयांचो अलंकार रानफुलांची फाती माळून भांगराळ्या वतार , शितळ वाऱ्यार पावसाच्या तालगडीर ती रमता. पांचव्या साड्यार धर्तरेचे रूप पळोवन सगळींच तीका भुल्लूसता. हो म्हयनो निर्मळ तसोच पवित्र आनी खाशेलो म्हयनो.

चडशे लोक उमाशेतल्यान शिवराक रावतात ते चवथ जायसर श्रद्धेन सोवळे पाळटात. सणां – परबांचे आगमन जाताच सवायशिणींमदी एक उत्सवी वातावरण निर्मता. ह्या म्हयन्यांत आठवड्यातलो प्रत्येक दिस खास आनी श्रावणातलो आयतार म्हळ्यार मुदयेर थीक कशे. श्रावणातलो प्रत्येक आयतार सवयाशीणीं भावार्थान पुजतात.

आयतार श्रावणातलो आसलो तरी तो वेग- वेगळ्या राज्यतल्या गांवकिऱ्या वाठारांत वेग-वेगळे पद्धतीन सैमपुजा करतात. जशे गोंयात कांय गांवकिऱ्या वाठारांनी सवायशीणीं आदलेदीस आयतार पुजपाची पारंपारीक तयारी करतात. दोंगरानी पत्री पुंजावन ती आदलेदीस तुळशीन हाडून दवरतात. सैमातल्या ह्या पान – पत्रेक , पत्री म्हणटा खरें पूण पत्रेतल्या प्रत्येक पाना – पानांक खास नावां आसतात जशे शेरवडां, वाघाचे बचके, कावळ्या दोळे, माड,पाट, शेंदरी ,बेल, हरयाळी, नाल्लां दोळे, रामाची बोटां, कावळ्याचे दोळे, म्हातारेची बोंदरां, दिवलेफूल, चिड्डो, सितेतीळो अशी जायती साबार पानां मेळून पत्री एकटावता.

ती पत्री दर आयतारा श्रद्धेन केळीच्या शिरतेपोंदा तांदूळ पातळावन वयर पत्री, विडो, पानांचे दोणे करून पाटार आयतार पुजतात. सरभौवतणी धवीफूल्ल रांगोळ, पाटासरी दिवली पेटोवन हरयाळीच्यो फुलांसकट ल्हान – सान चुडयो केळी गाब्याक बांधुन आयताराच्या दोनुय बाजून दवरतात. ह्यो चुडयो , अक्षदा सुर्यदेवादिकेन हुमऱ्यार दवरतात , एक तुळीशी मायेक आनी एक सवायशीण आपल्या माथ्यान माळटा.

अशी विधीवत आयतार पुजतात आनी दीस अस्तमेक वयच्या पयली तुळशीन आयतार पावयतात . दरेक आयतार पुजल्या उपरांत पातळ्यो, दोणे, खिचडी , मुटलीं आनी निमणे आयतारा ताका पळोवपाक पोळे अशे खास पनवार रांधतात. हेर दीसानीय हें पनवार करून खांव येतात पूण सणांपरबांक रांधलेल्या पनवारांची चव खास.

गोंयच्या, होंडा गांवची सावित्री सातू गांवकार म्हणटा की चारूय आयतार पुजपाची विधी समान आसली तरी तांच्या गांवात रानांतल्यान आळू हाडून आळवा पानार आयतार पुजतात. आयताराक दोनुय बाजुनी दवरपी दोणे मात वेग – वेगळे पत्रेचे करतात. पयल्या आयतराक खावचेपानांचो, दुसऱ्या आयतराक हळडीपानांचो तिसऱ्या आयतरा कोन्या पानां आनी निमण्या आयतरा शेरवडाचे दोणे करतात. ह्या दोण्यांक ती पत्रेपुडो अशेय उच्चारतात. मुखार काजळ , हळद – कुकूम लावन हेर पत्री पातळावन आयतार पुजेक लायतात.चारूय आयतारांक गोड खिचडेचो उपार दाखयतात.

श्रावण आयतारांक, खळातले वा वतान सुकयल्ल्या गऱ्याची भाजी हो खाशेलो नग रांधतात. मुखार दक्षीण केनरा ,कर्नाटक वाठारांत पोर्णीमा पै अशे म्हणटात की तांची सैमपुजा म्हळ्यार “चुडी”पुजा . ह्या वाठारांत सवायशीणीं खास हरयाळी आनी रानफुलांच्यो ल्हान – सान चुडयो केळीच्या गाब्याक बांधून दैवी रुप आशिल्ल्या तुळशीक , दोन सुर्यदेवाक ओपपाक दाराच्या हुमऱ्यार दवरतात.

सवायशीणीं ह्यो चुडयो घरच्या व्हडील सवायशीणीं दीत तांचे मानपान करतात तशेच हेर सवायशीणींमदी त्यो चुडयो एकमेकांक दितात. ‘चुडी’ पुजेक , चुडयेंत बांधलेली दरेक पत्री खास पावसांत बहरता. ‘चुडी’ हो शब्द कन्नडातल्या ” सुडी ” ह्या उतरातल्यान रुपांतर जाला. “सुडी”म्हळ्यार गुच्छ.

दक्षिण केनरा़त श्रावण म्हयन्यांत शुक्रार आनी आयतार चुडी पूजा करतात तर उत्तर केनरात चूडी पूजा फकत आयतारची करतात. सकाळफुडे अनवाळ्यान ह्या पुजेक आरंभ जाता.देवाक ओपपी दर चुडयेत दिबरंकरू म्हळ्यार हरयाळी प्रमुख पत्री, ताच्याबरोबर आरती, आवळे माडी, लाये माड्डो, अनवाळी,माजरनाकूट औषधी गुण तशेच लक्ष्मी सानीध्य आशील्ली वनस्पतीच्यो ताळयो बांधतात.

ही वनस्पत सोपेपणान सुकना वा मरना थोडेतेप ही वनस्पत टवटवीत उरता म्हण ह्या वनस्पतीक पाताळ भैर अशेय म्हणटात आनी तांच्याबरोबर रथाफूल, रत्नगंधी, सुगंधी , शंकफूल पुष्पगंधी ,कावळ्यादोळो , करवीर ,गुलाब काटशेवतीं अश्या रानफुलांचो आसपाव आसतात. . कांयकडेन जेन्ना ही फुलां मेळना तेन्ना पोरसांत वा बाजरांत उपल्बद आशिल्या फुलांचो उपेग करून चुडी बांधतात.

चुडी बांधून ती उदाकचो शिवर मारून ताटार मांडून पान सुपारे विडे तयार करतात. जश्यो गणपतीक अकरा, एकवीस हरयाळी ओपतात तश्योच ह्यो चुडयोय चडश्यो विशम संखेवरी तांचे गुच्छ तयार करतात.

हळद आनी चुनखडीचो लेप करून ह्या पूजेक वापरतात. पुजेची सामाग्री तयार जाताच घरच्यो सवायशीणीं सोवळ्यान पुजेचे ताट घेवन आंगणांत तुळशीकडे जमतात.थंय दिवली, नाल्ल, पांच फळां, विड्या पानांचे ताट आनी हेर पूजेची तयारी केल्ली पळोवपाक मेळटा.

बांयच्या उदकाचो तांबयो भरून चुडयांचे ताट आंगणात हाडून पयली तांबयांक हळद – कुकूम लावन तुळशीक उदक घालतात. मागीर तुळशीचे मानपान आनी सुर्याक उदक घालून विडो, चुडयो तांका ओपतात. ही विधी चालू आसतना कांय सवायशीणीं ओवयो लेगीत गायतात. मुखार ह्यो सवायशीणीं एक विड्यासकट चुडी गंगेच्या नांवांन बांयचेक हळद – कूकूम लावन चुडी ओपता आनी सतत आमका निर्मळ उदक दी माये अशी ती प्रार्थना करता आनी मागीर कल्पवृक्ष म्हळ्यार माडाचेय अशेच मानपान करीत प्रार्थना करुन देवघरांत देवाचो मान देवाक दितात.

कालयल्या फोवांचो देवाक निवेद दाखयतात. घरच्या हुमऱ्यार रांगोळ काडून हळद – कुकूम लावन चूडी दवरून हुमऱ्याक आरत दाखोवन, घरांत सुख – शांती प्राप्त जावनी अशी प्रार्थना करतात. मुखार पोर्णीमा पै म्हणटा की , पुर्वील्ल्या काळार पावसाक येवकार दित सवायशीणींचो मेळावो हो सुवाळो दबाज्यान मनयताली.

कांय वाठारानी अशेय मानतात की ह्या रान रूखावळीक हेर रुखावळीवरी देवाचे मानपान करपाक सुसंद मेळची असो ह्या रानरुखावळीनीं खंय विष्णू देवाकडेन वर मागलेलो. त्या रुखावळीक देवाच्या सेवेचो मान मेळचो म्हण तांका श्रावण म्हयन्यांत पूजतात. सीता वनवासाक आसतना सीतेन रान रुखावळीची पुजा केली आनी तेन्नाच्यान ही सैम पुजा अस्तीतवात आयली अशीय अख्यायिका वाचनात आसपावता.

वाठार बदलता तशे आयतार पुजपाची विधी वेग–वेगळी आसली तरी सगळ्यो सवायशीणीं भावर्थान सैमपुजा करतात. सैमपुजेची ही विविधाय खंयतरी एकतायची शिकवण दिता. सणांपरबांच्या निमतान सगळीं मंडळी जमतात. खासकरून किण्ण पडलेल्या म्हालघराक जाग येता अन् नकळत सणापरबांची उर्मी सरभौवतणी हर्ष – उल्हासी वातावरण एक सकारात्मक वातावरण निर्माण करता.

© अतिशा सुर्लीकार

Surliker23@gmail.com